Z powszechnego charakteru wyroków Trybunału Konstytucyjnego, o którym mowa w art. 190 ust. 1 Konst
i utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu (art. 190 ust. 3 Konst), wynika, że możliwość
rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw,
w których niekonstytucyjny przepis był podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych, bez względu na
to, kto i w jakim trybie zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z odpowiednim żądaniem. Pojęcie
„wznowienia postępowania”, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konst ma szersze znaczenie niż pojęcie
„wznowienia” w sensie technicznym, przewidziane w odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach
i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie
których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń – orzekł Sąd Apelacyjny w Białymstoku (III
AUa 726/19).
Opis stanu faktycznego
Ubezpieczona W.P. 20.8.2008 r. złożyła wniosek o przyznanie emerytury. Następnie 24.1.2014 r. złożyła wniosek
o przyznanie nowej emerytury. Nabyła ją na podstawie decyzji z 31.1.2014 r. Podstawa obliczenia tego świadczenia
została pomniejszona o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, w wysokości przed odliczeniem zaliczki
na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne. 29.3.2019 r. ubezpieczona zwróciła się do organu
rentowego ze skargą o wznowienie postępowania i przeliczenie nowej emerytury, powołując się na wyrok Trybunału
Konstytucyjnego. Organ rentowy wznowił postępowanie, a decyzją z 23.4.2019 r. odmówił W.P. uchylenia decyzji
z 31.1.2014 r. oraz stwierdził, iż została ona wydana z naruszeniem prawa. Powołując się na art. 146 § 1 KPA
wskazał, że uchylenie decyzji nie może nastąpić, ponieważ od dnia doręczenia decyzji z 2014 r. upłynęło 5 lat.
W odwołaniu od tego orzeczenia wnioskodawczyni powołała się na wyrok TK z 6.3.2019 r. (P 20/16, 
)
uznający art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU za niezgodny z art. 2 Konst. Do dnia wydania tego wyroku była przekonana,
że wysokość jej emerytury została ustalona w prawidłowy sposób.
Stanowisko SO
Sąd Okręgowy wskazał, że w postępowaniu w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe stosuje się przepisy
KPA, chyba że ustawa stanowi inaczej. Za przepis o charakterze szczególnym uznaje się art. 114 EmRentyFUSU
dotyczący ponownego rozpoznania prawa do świadczenia lub jego wysokości. Wśród wymienionych w nim podstaw
ponownego ustalenia wysokości emerytury nie ma orzeczenia TK uznającego ustawę lub jej część za niezgodną
z Konstytucją RP. Wskazał, że art. 190 ust. 4 Konst, przyznając jednostce prawo do rozstrzygnięcia sprawy,
w następstwie utraty mocy przez zdyskwalifikowaną normę prawną, nie deklaruje utraty skuteczności prawnej ex lege
niekonstytucyjnego aktu. W zgodzie z zasadą pewności prawa i zasadą ochrony zaufania nakazuje wznowienie
prawomocnie zakończonych postępowań. Zdaniem SO, prawo do wznowienia postępowania nie ma charakteru
absolutnego. Niemożność wniesienia skargi o wznowienie postępowania w ustawowym terminie ze względu na to, że
orzeczenie TK, będące podstawą wznowienia, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie,
weszło w życie po upływie tego terminu nie stanowi pozbawienia możności działania, które uzasadniałoby
dopuszczenie skargi o wznowienie po upływie pięcioletniego terminu. Termin pięcioletni jest przy tym terminem
prekluzyjnym. Jego upływ czyni wniosek niezasadnym.
Stanowisko SA
Sąd Apelacyjny w Białymstoku po rozpoznaniu sprawy z odwołania W. P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w B. o uchylenie decyzji i przeliczenie świadczenia na skutek apelacji W.P. zmienił zaskarżony
wyrok o tyle, że zobowiązał ZUS do wydania w terminie 60 dni decyzji w sprawie z wniosku W.P. z dnia
29.3.2019 r. o przeliczenie świadczenia w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6.3.2019 r. (P
20/16) w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 EmRentyFUSU, a w pozostałym zakresie apelację oddalił; nie stwierdził
rażącego naruszenia prawa przez organ rentowy. Tym samym uznał apelację za częściowo zasadną.
Sąd Apelacyjny wskazał, że spór toczy się wokół kwestii wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku, w którym
orzeczono, że art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...) r. kobiet, które przed
1.1.2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46, jest niezgodny z art. 2 Konst. Orzeczenie to wywołało
skutek w postaci niemożności stosowania tego przepisu przez sądy oraz inne organy także w odniesieniu do
stanów faktycznych sprzed ogłoszenia wyroku TK. Nie oznacza to jednak automatycznego pozbawienia mocy
obowiązującej decyzji wydanych z uwzględnieniem uchylonego przepisu. Skutkiem jest więc prawo wznowienia
postępowania z mocy art. 190 ust. 4 Konst dla wszystkich kobiet objętych zakresem orzeczenia TK. Przepis ten
otwiera drogę do sanacji konstytucyjności sytuacji prawnych, w których zastosowanie art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU
wywołało konsekwencje zakwestionowane przez Trybunał Konstytucyjny. Z powszechnego charakteru jego wyroków


i utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu wynika, że możliwość rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem
derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw, w których niekonstytucyjny przepis był
podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych. Odnosząc do kwestii „wznowienia”, SA przypomniał, że
specyfika spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych wyraża się między innym tym, że związanie sądu i organu
rentowego ostateczną decyzją administracyjną nie ma charakteru bezwzględnego. Istnieje możliwość dokonania
ponownych ustaleń warunkujących prawo lub wysokość przyznanego wcześniej świadczenia na mocy art.
114 ust. 1 EmRentyFUSU, który na gruncie ubezpieczeń społecznych daje podstawy do ponownego ustalenia
prawa do świadczeń lub ich wysokości, jeżeli zostaną spełnione warunki określone w tym przepisie. Tym
samym, zdaniem Sądu Apelacyjnego, należało rozważyć możliwość zastosowania art. 114 ust. 1 jako jedną
z form „wznowienia” postępowania zakończonego decyzją organu rentowego
Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego wskazuje na szerokie rozumienie „wznowienia” postępowania z art. 190
ust. 4 Konst, zgodnie z który orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową
międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie
sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do
wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonym
w przepisach właściwych dla danego postępowania. Należy zatem odejść od znaczenia sensu stricto obejmującego
jedynie wznowienie na gruncie KPC lub KPA. Wznowienie w tym dalej idącym rozumieniu oznacza prawo do
skorzystania ze środków proceduralnych zmierzających do wydania w ostatecznie zakończonej sprawie ponownego
rozstrzygnięcia, opartego na stanie prawnym nowym jakościowo, a ukształtowanym w związku z wejściem w życie
wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Jest to niewątpliwie rozwiązanie korzystne dla ubezpieczonego, z drugiej strony
nakładające na organ rozpoznający sprawę obowiązek bardziej wnikliwego rozpatrzenia tej kwestii prawnej.
Instytucja przewidziana w art. 114 ust. 1 EmRentyFUSU nie jest bowiem wznowieniem postępowania w ścisłym
znaczeniu, lecz co najwyżej – jak słusznie uznał Sąd Apelacyjny – „swoistym wznowieniem postępowania”. Mając to
na względzie, organ rentowy jako profesjonalny organ zajmujący się ustalaniem prawa do świadczeń emerytalnych
i ich wysokości powinien mieć to na uwadze i rozpatrzyć żądanie odwołującej wychodząc poza przepisy KPA.
Oczywiście słuszna jest także uwaga Sądu Okręgowego, iż podważenie prawomocności musi być każdorazowo
przedmiotem skrupulatnego ważenia wartości.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 20.2.2020 r., III AUa 726/19