Wydanie wyroku w trybie uproszczonym bez podstawy prawnej stanowi kardynalne uchybienie w zakresie
wymogów dotyczących udziału strony w postępowaniu sądowym. Niewyznaczenie rozprawy w skutek
błędnego zakwalifikowania sprawy do trybu uproszczonego jest niewątpliwie dalej idącym naruszeniem, niż
w przypadku gdy strona, bądź jej pełnomocnik nie zostali zawiadomieni o rozprawie poprzedzającej wydanie
wyroku.
Tak przyjął NSA w wyroku z 23.4.2020 r., II OSK 1906/19.
NSA rozpoznał sprawę ze skargi kasacyjnej P.P. od wyroku WSA w Gliwicach z 25.1.2019 r., II SA/Gl 984/18
w sprawie ze skargi P.P. na czynność Starosty Bielskiego w przedmiocie opłaty rocznej z tytułu wyłączenia gruntów
z produkcji rolniczej. Skutkiem tego rozpoznania było uchylenie wyroku i przekazanie sprawy WSA do ponownego
rozpoznania.
Stan faktyczny
Wyrokiem z 25.1.2019 r., II SA/Gl 984/18 WSA w Gliwicach na podstawie art. 151 PostAdmU oddalił skargę P.P. na
czynność Starosty Bielskiego w przedmiocie opłaty rocznej z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej.
Wyrok ten został zaskarżony przez adresata decyzji. W skardze oprócz zarzutów, znalazł się wniosek
o przeprowadzenie dowodów uzupełniających z dokumentów na okoliczność ustalenia konieczności wyłączenia
gruntów z produkcji rolnej.
W skardze kasacyjnej, oprócz zarzutów dotyczących naruszenia prawa materialnego, znalazł się zarzut naruszenia
przepisu art. 119 PostAdmU i rozpoznanie przez WSA w Gliwicach skargi na czynność materialno-techniczną typu
wykonawczego, z zakresu administracji publicznej dotyczącej obowiązków skarżącego wynikających z przepisów
prawa w trybie uproszczonym pomimo braku przesłanek uprawniających WSA do rozpoznania ww. skargi w trybie
uproszczonym na posiedzeniu niejawnym co skutkowało naruszeniem prawa skarżącej do rozpoznania skargi na
rozprawie i pozbawiło skarżącego możliwości czynnego udziału na rozprawie oraz możliwości przedstawienia
swojego stanowiska przed składem orzekającym Sądu I instancji.
Po raz kolejny skarżący kasacyjnie wniósł o przeprowadzenie dowodów uzupełniających z dokumentów.
Rozstrzygnięcie NSA
NSA wskazał, że niezależnie od zawartego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 119 PostAdmU przez
rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym, obowiązkiem NSA było zbadanie ważności
postępowania przeprowadzonego przez WSA.
Z akt sprawy wynika, że żadna ze stron nie zgłosiła wniosku o skierowanie sprawy do rozpoznania w trybie
uproszczonym. Z kolei w zarządzeniu sędziego o skierowaniu sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym
nie podano przesłanki zastosowania trybu uproszczonego. Również w uzasadnieniu wyroku nie wyjaśniono z jakich
przyczyn nastąpiło rozpoznanie sprawy przez WSA w trybie uproszczonym. Zgodnie z art. 119 PostAdmU sprawa
może być rozpoznana w trybie uproszczonym, jeżeli:
1.   Decyzja lub postanowienie są dotknięte wadą nieważności, o której mowa w art. 156 § 1 KPA lub w innych
     przepisach albo wydane zostały z naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania;
2.   Strona zgłosi wniosek o skierowanie sprawy do rozpoznania w trybie uproszczonym, a żadna z pozostałych
     stron w terminie czternastu dni od zawiadomienia o złożeniu wniosku nie zażąda przeprowadzenia rozprawy;
3.   Przedmiotem skargi jest postanowienie wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo
     kończące postępowanie, a także postanowienie rozstrzygające sprawę co do istoty oraz postanowienia wydane
     w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie;
4.   Przedmiotem skargi jest bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania;
5.   Decyzja została wydana w postępowaniu uproszczonym, o którym mowa w dziale II KPA.




Ponadto w myśl art. 121 PostAdmU, sprawa może być również rozpoznana w trybie uproszczonym w przypadku,
o którym mowa w art. 55 § 2 PostAdmU.
NSA na podstawie akt sprawy stwierdził, że w sprawie nie zaistniały przesłanki do jej rozpoznania w trybie
uproszczonym przewidzianym w przepisach art. 119 i art. 121 PostAdmU.
Przytoczony wyżej art. 119 PostAdmU określił zamknięty katalog przypadków umożliwiających rozpoznanie
spraw w trybie uproszczonym. Z uwagi na to, że przepisy o postępowaniu uproszczonym są wyjątkiem od zasady
rozpoznania spraw na rozprawie (art. 90 § 1 in fine PostAdmU), to zgodnie z regułami wykładni nie mogą być one
interpretowane w sposób rozszerzający. Skoro art. 119 PostAdmU nie dopuszcza możliwości rozpoznania w trybie
uproszczonym skargi na czynności, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4 PostAdmU, to wyrok wydany w tym
przedmiocie na posiedzeniu niejawnym dotknięty jest wadą nieważności (art. 183 § 2 pkt 5 PostAdmU).
W myśl art. 90 § 1 PostAdmU zasadą w postępowaniu sądowoadministracyjnym są posiedzenia jawne, co stanowi
konkretyzację konstytucyjnej zasady jawności postępowania sądowego, statuowanej w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Odbycie zatem posiedzenia niejawnego jest wyjątkiem i musi znajdować wyraźną podstawę ustawową. Nie budzi
wątpliwości, że rozpoznanie sprawy przez sąd na rozprawie stanowi ważną gwarancję prawa do sądu i możności
obrony swych praw przez stronę postępowania. Jeżeli więc przepis szczególny nie przewiduje w danej kategorii
spraw rozpoznania ich na posiedzeniu niejawnym, w trybie uproszczonym, to niewyznaczenie rozprawy i wydanie
wyroku na posiedzeniu niejawnym jest równoznaczne z pozbawieniem stron możności obrony swych praw, co
skutkuje nieważnością postępowania sądowego, stosownie do art. 183 § 2 pkt 5 PostAdmU.
Wydanie wyroku w trybie uproszczonym bez podstawy prawnej stanowi kardynalne uchybienie w zakresie wymogów
dotyczących udziału strony w postępowaniu sądowym. Niewyznaczenie rozprawy w skutek błędnego
zakwalifikowania sprawy do trybu uproszczonego jest niewątpliwie dalej idącym naruszeniem, niż w przypadku gdy
strona, bądź jej pełnomocnik nie zostali zawiadomieni o rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku.
W orzecznictwie i piśmiennictwie utrwalone jest stanowisko, że do pozbawienia strony możności obrony swych praw
w rozumieniu art. 183 § 2 pkt 5 PostAdmU dochodzi wówczas, gdy wskutek naruszenia przez sąd przepisów
postępowania strona nie uczestniczy w istotnej części postępowania, nie otrzymuje zawiadomień i zostaje
pozbawiona możliwości przedstawienia swego stanowiska, a jednocześnie nie ma możliwości usunięcia skutków tych
uchybień na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku.
Powyższe uwarunkowania prowadzą do wniosku, że w niniejszej sprawie wydanie wyroku na posiedzeniu
niejawnym z naruszeniem art. 90 § 1 i art. 119 PostAdmU skutkowało pozbawieniem skarżącej możności
obrony swych praw zwłaszcza, że w skardze zawnioskowano o przeprowadzenie przez Sąd Wojewódzki dowodów
na podstawie art. 106 § 3 i § 5 PostAdmU.
Nieważność przeprowadzonego przez WSA postępowania prowadzić musiała do uchylenia zaskarżonego wyroku,
celem ponownego rozpoznania sprawy we właściwym trybie.
Wnioski
Analizowane orzeczenie dotyczy postępowania uproszczonego przewidzianego w przepisach PostAdmU, który to
tryb zyskał mocno na popularności w okresie stanu epidemii. Praktyka pokazuje, że WSA i NSA rozpoznają sprawy
w tym trybie w zasadzie we wszystkich przypadkach, kiedy jest to możliwe.
Katalog spraw, które mogą być rozpoznawane w tym trybie nie jest duży, ale co istotne: jest to katalog zamknięty.
Wyrok NSA w sposób jednoznaczny wskazuje na konieczność respektowania przez sądy administracyjne
konstytucyjnej zasady jawnego rozpoznawania spraw. W postępowaniu sądowoadministracyjnym jest to o tyle istotne
dla stron postępowania bowiem jedynym dowodem, jaki może przeprowadzić sąd administracyjny to uzupełniający
dowód z dokumentów. Stąd tak ważna jest możliwość bezpośredniego, ustnego zaprezentowania swoich racji przed
Sądem.
Z orzeczenia wynika także i to, że naruszenie przepisów o rozpoznawaniu sprawy na posiedzeniu niejawnym
skutkuje uznaniem, że postępowanie sądowoadministracyjne jest nieważne – o ile oczywiście skutkowało utratą
możności obrony swych praw.
Wyrok NSA z 23.4.2020 r., II OSK 1906/19.