Skutki błędnego zakwalifikowania sprawy do trybu uproszczonego w postępowaniu administracyjnym
Kategoria: Prawo administracyjne
Tematyka: wyrok NSA, postępowanie administracyjne, tryb uproszczony, naruszenie prawa, nieważność postępowania, konstytucyjna zasada jawności, II OSK 1906/19
Wydanie wyroku w trybie uproszczonym bez podstawy prawnej stanowi kardynalne uchybienie w zakresie wymogów dotyczących udziału strony w postępowaniu sądowym. Niewyznaczenie rozprawy w skutek błędnego zakwalifikowania sprawy do trybu uproszczonego jest dalej idącym naruszeniem niż brak zawiadomienia strony o rozprawie. Analizowane orzeczenie dotyczy postępowania uproszczonego przewidzianego w przepisach PostAdmU, który zyskał popularność w okresie epidemii.
Wydanie wyroku w trybie uproszczonym bez podstawy prawnej stanowi kardynalne uchybienie w zakresie wymogów dotyczących udziału strony w postępowaniu sądowym. Niewyznaczenie rozprawy w skutek błędnego zakwalifikowania sprawy do trybu uproszczonego jest niewątpliwie dalej idącym naruszeniem, niż w przypadku gdy strona, bądź jej pełnomocnik nie zostali zawiadomieni o rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku. Tak przyjął NSA w wyroku z 23.4.2020 r., II OSK 1906/19. NSA rozpoznał sprawę ze skargi kasacyjnej P.P. od wyroku WSA w Gliwicach z 25.1.2019 r., II SA/Gl 984/18 w sprawie ze skargi P.P. na czynność Starosty Bielskiego w przedmiocie opłaty rocznej z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej. Skutkiem tego rozpoznania było uchylenie wyroku i przekazanie sprawy WSA do ponownego rozpoznania. Stan faktyczny Wyrokiem z 25.1.2019 r., II SA/Gl 984/18 WSA w Gliwicach na podstawie art. 151 PostAdmU oddalił skargę P.P. na czynność Starosty Bielskiego w przedmiocie opłaty rocznej z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej. Wyrok ten został zaskarżony przez adresata decyzji. W skardze oprócz zarzutów, znalazł się wniosek o przeprowadzenie dowodów uzupełniających z dokumentów na okoliczność ustalenia konieczności wyłączenia gruntów z produkcji rolnej. W skardze kasacyjnej, oprócz zarzutów dotyczących naruszenia prawa materialnego, znalazł się zarzut naruszenia przepisu art. 119 PostAdmU i rozpoznanie przez WSA w Gliwicach skargi na czynność materialno-techniczną typu wykonawczego, z zakresu administracji publicznej dotyczącej obowiązków skarżącego wynikających z przepisów prawa w trybie uproszczonym pomimo braku przesłanek uprawniających WSA do rozpoznania ww. skargi w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym co skutkowało naruszeniem prawa skarżącej do rozpoznania skargi na rozprawie i pozbawiło skarżącego możliwości czynnego udziału na rozprawie oraz możliwości przedstawienia swojego stanowiska przed składem orzekającym Sądu I instancji. Po raz kolejny skarżący kasacyjnie wniósł o przeprowadzenie dowodów uzupełniających z dokumentów. Rozstrzygnięcie NSA NSA wskazał, że niezależnie od zawartego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 119 PostAdmU przez rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym, obowiązkiem NSA było zbadanie ważności postępowania przeprowadzonego przez WSA. Z akt sprawy wynika, że żadna ze stron nie zgłosiła wniosku o skierowanie sprawy do rozpoznania w trybie uproszczonym. Z kolei w zarządzeniu sędziego o skierowaniu sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym nie podano przesłanki zastosowania trybu uproszczonego. Również w uzasadnieniu wyroku nie wyjaśniono z jakich przyczyn nastąpiło rozpoznanie sprawy przez WSA w trybie uproszczonym. Zgodnie z art. 119 PostAdmU sprawa może być rozpoznana w trybie uproszczonym, jeżeli: 1. Decyzja lub postanowienie są dotknięte wadą nieważności, o której mowa w art. 156 § 1 KPA lub w innych przepisach albo wydane zostały z naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania; 2. Strona zgłosi wniosek o skierowanie sprawy do rozpoznania w trybie uproszczonym, a żadna z pozostałych stron w terminie czternastu dni od zawiadomienia o złożeniu wniosku nie zażąda przeprowadzenia rozprawy; 3. Przedmiotem skargi jest postanowienie wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także postanowienie rozstrzygające sprawę co do istoty oraz postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie; 4. Przedmiotem skargi jest bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania; 5. Decyzja została wydana w postępowaniu uproszczonym, o którym mowa w dziale II KPA. Ponadto w myśl art. 121 PostAdmU, sprawa może być również rozpoznana w trybie uproszczonym w przypadku, o którym mowa w art. 55 § 2 PostAdmU. NSA na podstawie akt sprawy stwierdził, że w sprawie nie zaistniały przesłanki do jej rozpoznania w trybie uproszczonym przewidzianym w przepisach art. 119 i art. 121 PostAdmU. Przytoczony wyżej art. 119 PostAdmU określił zamknięty katalog przypadków umożliwiających rozpoznanie spraw w trybie uproszczonym. Z uwagi na to, że przepisy o postępowaniu uproszczonym są wyjątkiem od zasady rozpoznania spraw na rozprawie (art. 90 § 1 in fine PostAdmU), to zgodnie z regułami wykładni nie mogą być one interpretowane w sposób rozszerzający. Skoro art. 119 PostAdmU nie dopuszcza możliwości rozpoznania w trybie uproszczonym skargi na czynności, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4 PostAdmU, to wyrok wydany w tym przedmiocie na posiedzeniu niejawnym dotknięty jest wadą nieważności (art. 183 § 2 pkt 5 PostAdmU). W myśl art. 90 § 1 PostAdmU zasadą w postępowaniu sądowoadministracyjnym są posiedzenia jawne, co stanowi konkretyzację konstytucyjnej zasady jawności postępowania sądowego, statuowanej w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Odbycie zatem posiedzenia niejawnego jest wyjątkiem i musi znajdować wyraźną podstawę ustawową. Nie budzi wątpliwości, że rozpoznanie sprawy przez sąd na rozprawie stanowi ważną gwarancję prawa do sądu i możności obrony swych praw przez stronę postępowania. Jeżeli więc przepis szczególny nie przewiduje w danej kategorii spraw rozpoznania ich na posiedzeniu niejawnym, w trybie uproszczonym, to niewyznaczenie rozprawy i wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym jest równoznaczne z pozbawieniem stron możności obrony swych praw, co skutkuje nieważnością postępowania sądowego, stosownie do art. 183 § 2 pkt 5 PostAdmU. Wydanie wyroku w trybie uproszczonym bez podstawy prawnej stanowi kardynalne uchybienie w zakresie wymogów dotyczących udziału strony w postępowaniu sądowym. Niewyznaczenie rozprawy w skutek błędnego zakwalifikowania sprawy do trybu uproszczonego jest niewątpliwie dalej idącym naruszeniem, niż w przypadku gdy strona, bądź jej pełnomocnik nie zostali zawiadomieni o rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku. W orzecznictwie i piśmiennictwie utrwalone jest stanowisko, że do pozbawienia strony możności obrony swych praw w rozumieniu art. 183 § 2 pkt 5 PostAdmU dochodzi wówczas, gdy wskutek naruszenia przez sąd przepisów postępowania strona nie uczestniczy w istotnej części postępowania, nie otrzymuje zawiadomień i zostaje pozbawiona możliwości przedstawienia swego stanowiska, a jednocześnie nie ma możliwości usunięcia skutków tych uchybień na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku. Powyższe uwarunkowania prowadzą do wniosku, że w niniejszej sprawie wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym z naruszeniem art. 90 § 1 i art. 119 PostAdmU skutkowało pozbawieniem skarżącej możności obrony swych praw zwłaszcza, że w skardze zawnioskowano o przeprowadzenie przez Sąd Wojewódzki dowodów na podstawie art. 106 § 3 i § 5 PostAdmU. Nieważność przeprowadzonego przez WSA postępowania prowadzić musiała do uchylenia zaskarżonego wyroku, celem ponownego rozpoznania sprawy we właściwym trybie. Wnioski Analizowane orzeczenie dotyczy postępowania uproszczonego przewidzianego w przepisach PostAdmU, który to tryb zyskał mocno na popularności w okresie stanu epidemii. Praktyka pokazuje, że WSA i NSA rozpoznają sprawy w tym trybie w zasadzie we wszystkich przypadkach, kiedy jest to możliwe. Katalog spraw, które mogą być rozpoznawane w tym trybie nie jest duży, ale co istotne: jest to katalog zamknięty. Wyrok NSA w sposób jednoznaczny wskazuje na konieczność respektowania przez sądy administracyjne konstytucyjnej zasady jawnego rozpoznawania spraw. W postępowaniu sądowoadministracyjnym jest to o tyle istotne dla stron postępowania bowiem jedynym dowodem, jaki może przeprowadzić sąd administracyjny to uzupełniający dowód z dokumentów. Stąd tak ważna jest możliwość bezpośredniego, ustnego zaprezentowania swoich racji przed Sądem. Z orzeczenia wynika także i to, że naruszenie przepisów o rozpoznawaniu sprawy na posiedzeniu niejawnym skutkuje uznaniem, że postępowanie sądowoadministracyjne jest nieważne – o ile oczywiście skutkowało utratą możności obrony swych praw. Wyrok NSA z 23.4.2020 r., II OSK 1906/19.
Wyrok NSA z 23.4.2020 r., II OSK 1906/19 wskazuje na konieczność respektowania przez sądy administracyjne konstytucyjnej zasady jawnego rozpoznawania spraw. Naruszenie przepisów o rozpoznawaniu w trybie uproszczonym może skutkować uznaniem nieważności postępowania sądowoadministracyjnego.