Zgodą wyrażoną przez Parlament w ustawie z 27.10.2020 r. o ratyfikacji Konwencji o ochronie podwodnego
dziedzictwa kulturowego, przyjętej w Paryżu 2.11.2001 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 2201), pod auspicjami światowej
organizacji UNESCO, Polska wejdzie do grona państw współpracujących w zapewnieniu protekcji obiektom
spoczywającym na dnie mórz i oceanów in situ - tj. w miejscu ich zalegania, przeciwdziałając jednocześnie
ich zniszczeniu oraz grabieżom. Mocą przyjętej umowy międzynarodowej, jej strony zobowiązują się także
respektować status zabytków podwodnych, wyłączając je całkowicie z obrotu (res extra commercium), mając
na względzie ich wysoki walor historyczny i kulturowy, jak i materialny.
• Ratyfikowanie przez głowę państwa Konwencji UNESCO z 2001 r. stawiać będzie przez legislatorem
wzywania w postaci dostosowania krajowego porządku prawnego do wymogów Konwencji. Wśród
proponowanych postulatów pojawiają się: całkowite wyłączenie regulacji dopuszczających sprzedaż
zabytków objętych dziedzictwem, ukonstytuowanie zawodu archeologa podwodnego z precyzyjnym
określeniem jego kwalifikacji oraz uszczegółowienie zasad wykonywania badań archeologicznych czy prac
konserwatorskich, powołanie Koordynatora Krajowego do spraw realizacji Konwencji, jak również instytucji
odpowiedzialnej za dopełnianie obowiązku informacyjnego między państwami - stronami umowy w zakresie
ochrony dziedzictwa podwodnego. RP winna także wdrożyć ustawowe sankcje penalizujące naruszenie
ochrony konwencyjnej zabytków.
• Regulacje ustawy podpisanej przez Prezydenta RP 7.12.2020 r., wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia
jej ogłoszenia tj. 24.12.2020.
Podwodne dziedzictwo kulturowe
Pod płaszczem pojęcia podwodnego dziedzictwa kulturowego rozumieć należy wszelkie ślady egzystencji ludzkiej
mające charakter kulturowy, historyczny lub archeologiczny, które pozostawały lub pozostają całkowicie lub
częściowo pod wodą, okresowo lub stale, przez co najmniej 100 lat – eksplikację tą zawiera art. 1 Konwencji
UNESCO z 2001 r. Umowa międzynarodowa wyszczególnia jednocześnie katalog przykładowych zabytków
wskazując, że zakresem jej ochrony są objęte m.in.: stanowiska, budowle, obiekty, artefakty oraz szczątki ludzkie,
wraz z ich kontekstem archeologicznym i przyrodniczym; jak również statki, samoloty oraz inne pojazdy lub ich
części, ładunek lub inna zawartość, wraz z ich kontekstem archeologicznych i przyrodniczym; oraz przedmioty
o charakterze prehistorycznym. Novum w stosunku do obowiązujących przepisów krajowych stanowi 100 - letni
cenzus wieku w określeniu zabytku – o ile ten przymiot nadany Konwencją nie pozostaje w sprzeczności z obecnymi
normami RP, o tyle koniecznym jest poszerzenie enumeracji obiektów uznawanych za zabytki archeologiczne w art.
6 ust. 1 pkt 3 ustawy z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 282 ze zm.;
dalej jako: OchrZabU).
Zakres ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego
W brzmieniu art. 2 Konwencji określającego jej cele, wyraźnie zaakcentowano konieczność ochrony podwodnego
dziedzictwa kulturowego in situ - zabytki muszą pozostać zatem nienaruszone, zachowane w stanie odpowiadającym
ich obecnemu zaleganiu w środowisku naturalnym – zasada ta powinna mieć przy tym pierwszeństwo przed
jakąkolwiek ingerencją w tą sferę, choćby odbywającą się na podstawie stosownych zezwoleń. Obiekty natomiast już
wydobyte muszą być zaś odpowiednio przechowywane, konserwowane oraz zarządzane w taki w sposób, by
zapewnić im jak najdłuższe przetrwanie w ich pierwotnej kondycji. Regulacje te nie zamykają jednocześnie dostępu
do dziedzictwa – możliwe jest jego obserwowanie i sporządzanie dokumentacji w sposób niezakłócający jego
ochronę, a także z poszanowaniem szczątków ludzkich spoczywających w wodach morskich – praktyki te bowiem
pozytywnie wpływają na podniesienie świadomości społecznej czy uznania zabytku.
Bezwzględnym zakazem objęto jednak wykorzystywanie dóbr znajdujących na dnach mórz i oceanów w celach
komercyjnych. Podwodne dziedzictwo kulturowe nie może być przedmiotem obrotu, sprzedaży, kupna ani wymiany -
w związku z aktualnym porządkiem prawnym w RP dopuszczającym w pewnych okolicznościach ich sprzedanie,
wymagana jest synchronizacja przepisów krajowych z normami konwencji, wyraźnie konstytuująca status zabytków
podwodnych res extra commercium.
Obowiązki stron Konwencji
Państwa w ramach współpracy, mają powinność współdziałać, zarówno w zakresie organizacji szkoleń o tematyce
archeologii podwodnej, jak i w poszukiwaniach, wykopaliskach, dokumentowaniu, konserwacji, badaniach oraz
prezentacji dziedzictwa oraz okazywać sobie wzajemną pomoc w przedmiocie jego ochrony i zarządzania.



Kluczowym jest to, by państwa – strony przekazywały sobie informacje w przypadku odkrycia nowych obiektów, ich
wykopania lub wydobycia z naruszeniem Konwencji lub w inny sposób sprzeczny z prawem międzynarodowym,
a także wymieniały się wiedzą dotyczącą odpowiednich metodologii naukowych, technologii i zmian prawnych
dotyczących zabytków. Wszystkie te wiadomości, opatrzone przymiotem poufności, podlegać będą udostępnianiu
wyłącznie właściwym władzom stron umowy (art. 19 i 21 Konwencji).
Wyzwania legislacyjne dostosowujące Konwencję do porządku krajowego
W związku z obowiązkiem informacyjnym będącym podstawą współpracy między państwami oraz wynikającą z niego
koniecznością zawiadamia o sytuacjach wymagających ochrony, nie tylko państw konwencyjnych, ale także
Dyrektora Generalnego UNESCO czy Sekretarza Generalnego Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego - jak
wynika z rządowego uzasadnienia do projektu ustawy (druk nr 520) - RP musi ustanowić podstawy prawne do
realizacji nowych powinności, w tym m.in. powołać kompetentną instytucję, odpowiedzialną za gromadzenie
i przekazywanie informacji - w drodze rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wskazać sposób
jej działania, źródła finansowania, a także ukonstytuować nieznaną dotąd funkcję Koordynatora Krajowego ds.
realizacji Konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego.
Wymóg ustawowego wyłączenia dziedzictwa podwodnego z obrotu oraz ustanowienia sankcji za naruszenie
konwencji
Ustawodawca jest zobligowany objąć podwodne dziedzictwo kulturowe wyłączeniem z przedmiotu obrotu, niwelując
tym samym obecne brzmienie § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13.12.2004 r. w sprawie określenia
sposobu postępowania z mieniem wydobytym z morza (Dz.U. 2004 Nr 271, poz. 2689) dopuszczającego sprzedaż
obiektu wydobytego z dna morskiego. Naruszenie nowo ukonstytuowanego obostrzenia zakazującego handlowania
zabytkami, jak również wejście w ich posiadanie, puszczanie w obieg, pomaganie w zbyciu lub ukryciu, czy
niedochowanie obowiązku dokonania zgłoszenia odkrycia w wodach wyłącznej strefy ekonomicznej lub zamiaru
podejmowania działań nakierowanych na to dziedzictwo, będzie skutkować sankcją, do której wdrożenia również
zobowiązuje państwa- Strony ogólnie zarysowany art. 17 Konwencji.
Archeolog podwodny – nowy fach wprowadzony Konwencją
Zgodnie z załącznikiem do Konwencji (zasada nr 22) - działania nakierowane na podwodne dziedzictwo kulturowe
będą prowadzone wyłącznie pod kierunkiem i nadzorem, a także przy stałej obecności wykwalifikowanego
archeologa podwodnego, posiadającego kompetencje naukowe odpowiednie dla danego projektu.
Oznacza to tym samym, że polski legislator będzie musiał podjąć się próby uregulowania zasad wykonywania
podwodnych badań archeologicznych oraz prac konserwatorskich, a także zakreślić wymagania i kwalifikacje
niezbędne do ich podjęcia się. W aktualnym stanie prawnym, swobodnej eksploracji i wyłączaniu spod reżimu
ustawowego, podlega płetwonurkowanie, jeśli odbywa się w celach badawczych i organizowane jest przez uczelnie
oraz instytuty badawcze. Wraz z ratyfikacją Konwencji, wszelkie podobne inicjatywy mogą się urzeczywistnić tylko
pod nadzorem archeologa podwodnego. Tym samym, od roku 2020 r., proponuje się wprowadzenie kursu
nurkowania naukowego do programu archeologicznych studiów magisterskich, które ma służyć wykształceniu się 10
absolwentów rocznie z odpowiednimi uprawnieniami.
Jednocześnie, planuje się dokonanie roszady w zapisach legislacyjnych - przeniesienie przepisów dotyczących
prowadzenia badań archeologicznych i prac konserwatorskich z ustawy z 17.10.2003 r. o wykonywaniu prac
podwodnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 397 ze zm.) i uregulowanie ich w OchrZabU.