Jeżeli w wychowywaniu dziecka bierze udział tylko jeden biologiczny rodzic, to zawarty później przez tego
rodzica związek małżeński, nie ma znaczenia dla uznania go za „osobę samotnie wychowującą” swoje
dziecko z pierwszego małżeństwa, które ustało na skutek rozwodu lub śmierci małżonka (żony).
Stan faktyczny
Po rozpoznaniu wniosku skarżącej, organ I instancji działając na podstawie art. 2, art. 3, art. 4, art. 5, art. 6, art. 8, art.
11, art. 20, art. 24, art. 26, art. 32 ust. 2 ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz.
111; dalej: ŚwRodzU) oraz rozporządzeń wykonawczych do ustawy odmówił przyznania skarżącej dodatku do
zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dwójki dzieci.
W uzasadnieniu decyzji organ I instancji podał, że skarżąca złożyła w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej
wniosek o ustalenie prawa do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dzieci. Do wniosku
skarżąca dołączyła odpis aktu zgonu ojca małoletnich dzieci (zmarłego kilka lat wcześniej).
Organ I instancji przytoczył treść art. 11a ŚwRodzU oraz art. 3 pkt 17a ŚwRodzU, a następnie wskazał, że jak wynika
z danych zawartych we wniosku oraz uzyskanych z systemu PESEL, skarżąca jest osobą zamężną, a więc nie
spełnia przesłanki wynikającej z ww. przepisu. Dlatego też organ odmówił przyznania dodatku do zasiłku rodzinnego
z tytułu samotnego wychowywania dziecka.
Decyzja utrzymana w mocy
W uzasadnieniu decyzji organ odwoławczy wyjaśnił, że zgodnie z naczelną zasadą procesu administracyjnego
wyrażoną w art. 6 KPA organy administracji działają na podstawie przepisów obowiązującego prawa. Działanie na
podstawie prawa w postępowaniu administracyjnym obejmuje dwa zasadnicze elementy, a mianowicie ustalenie
przez organ administracji zdolności prawnej do prowadzenia postępowania w danej sprawie oraz zastosowanie
przepisów prawa materialnego i przepisów prawa procesowego przy rozpoznaniu i rozstrzygnięciu sprawy.
Organ odwoławczy wyjaśnił, że jak wynika z treści szeregu przepisów ŚwRodzU, dodatek z tytułu samotnego
wychowywania dziecka przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu
dziecka, zaś wymóg samotnego wychowywania dziecka odnosi się do wszystkich tych podmiotów. Pod pojęciem
osoby samotnie wychowującej dziecko ŚwRodzU rozumie pannę, kawalera, wdowę, wdowca, osobę pozostającą
w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, osobę rozwiedzioną, chyba że wychowuje wspólnie co
najmniej jedno dziecko z jego rodzicem (art. 3 pkt 17a ŚwRodzU). A zatem legalna definicja osoby samotnie
wychowującej dziecko, określona na potrzeby ŚwRodzU, poza wskazaniem stanu cywilnego takiej osoby, kładzie
również nacisk na fakt wychowywania przez taką osobę dziecka bez równoczesnego uczestnictwa w tym procesie
jednego z jego rodziców, odpowiednio matki lub ojca tego dziecka. Oznacza to, że aby danej osobie można było
przypisać status osoby samotnie wychowującej dziecko musi ona spełnić łącznie dwa warunki, a mianowicie: po
pierwsze, powinna ona posiadać stan wolny, o którym mowa w art. 3 pkt 17a ŚwRodzU, a po drugie, musi ona
samotnie, tj. bez udziału drugiego rodzica wychowywać dziecko.
Organ odwoławczy wyjaśnił również, że decyzje w sprawie świadczeń rodzinnych nie są decyzjami uznaniowymi
i ustawodawca nie zostawił organom tak zwanego „luzu decyzyjnego”, ani możliwości odwoływania się do zasad
współżycia społecznego. Decyzje te mają charakter związany, co oznacza, że organ administracji publicznej jest
zobligowany do przyznawania świadczeń wyłącznie w przypadku spełnienia przez wnioskodawcę ustawowych
przesłanek.
Organ odwoławczy stwierdził, że z treści poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych wynika, iż skarżąca jest osobą
zamężną.
Skarga
W uzasadnieniu skargi do WSA skarżąca podniosła, że stanowisko, iż osobą samotnie wychowującą dziecko jest
każdy rodzic, który wychowuje swoje dziecko bez udziału drugiego rodzica biologicznego tego dziecka, znajduje
potwierdzenie w ugruntowanym od lat orzecznictwie sądów administracyjnych. Fakt zawarcia związku małżeńskiego
przez rodzica wychowującego dziecko pochodzące z innego związku, nie ma wpływu na sferę władzy rodzicielskiej
i obowiązków alimentacyjnych względem tego dziecka. Dlatego należy uznać, że dziecko wychowujące się



w rodzinie rekonstruowanej (a z taką mamy do czynienia w niniejszej sprawie), nie traci statusu osoby
wychowywanej przez samotnego rodzica.
Stanowisko WSA
WSA wskazał, że skarga została uwzględniona na podstawie przesłanek, które Sąd wziął pod rozwagę z urzędu, nie
będąc związany granicami skargi, w tym podniesionymi w niej zarzutami (art. 134 § 1 PostAdmU).
Podstawą do zanegowania legalności zaskarżonej decyzji oraz decyzji organu I instancji jest stwierdzenie, że
kontrolowane organy dokonały błędnej wykładni prawa materialnego w zakresie art. 3 pkt 17a) ŚwRodzU
i w konsekwencji wadliwie zastosowały regulację wynikającą z art. 11a ŚwRodzU.
Osoba samotnie wychowująca
Zagadnienie prawidłowej wykładni pojęcia osoby samotnie wychowującej dziecko, normatywnie definiowanego w art.
3 pkt 17a) ŚwRodzU, jest od dawna przedmiotem licznych wypowiedzi sądów administracyjnych. Generalnie
zdecydowanie utrwalił się pogląd o konieczności prokonstytucyjnej wykładni powyższego pojęcia, z uwzględnieniem
argumentów systemowych i funkcjonalnych. Sądy administracyjne przede wszystkim odwołują się do wyroków
Trybunału Konstytucyjnego RP z 18.5.2005 r., K 16/04, 
 oraz z 23.6.2008 r., P 18/06, 
. Uznaje się, że
kierunek interpretacyjny ustalony przez TK może i powinien zostać uwzględniony w wykładni i stosowaniu art. 3 pkt
17a) ŚwRodzU.
W pierwszym wyroku TK orzekł, że art. 3 pkt 17, art. 8 pkt 3 i 4, art. 11 i art. 12 ŚwRodzU są niezgodne z art. 18, art.
32 ust. 1, art. 71 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 27 Konwencji o prawach dziecka z 20.11.1989 r. (Dz z 1991 r. Nr.
120, poz. 526; dalej: PrawDziecK), przy czym aktualne brzmienie art. 3 pkt 17a) jest co do zasady tożsame
z definicją tego samego pojęcia zawartą w poprzednio obowiązującej wersji art. 3 pkt 17 ŚwRodzU.
W drugim z kolei wyroku TK orzekł, że art. 2 pkt 5 lit. a ustawy z 22.4.2005 r. o postępowaniu wobec dłużników
alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz.U z 2005 r. Nr 86, poz. 732; dalej: PostAlimU) w związku z art. 3 pkt
17 ŚwRodzU, w brzmieniu nadanym przez art. 27 pkt 2 lit. g ustawy o postępowaniu wobec dłużników
alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej w zakresie, w jakim pomija prawo osób wychowywanych przez osoby
pozostające w związku małżeńskim do zaliczki alimentacyjnej, jest niezgodny z art. 18, art. 32 ust. 1 i art. 71 ust. 1
Konstytucji RP oraz nie jest niezgodny z art. 27 PrawDziecK oraz że art. 2 pkt 5 lit. a PostAlimU oraz zaliczce
alimentacyjnej w związku z art. 3 pkt 17a ŚwRodzU w zakresie, w jakim pomija prawo: a) osób wychowywanych
przez osoby pozostające w związku małżeńskim, b) osób wychowywanych przez osoby, które wspólnie wychowują
co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem, do zaliczki alimentacyjnej, jest niezgodny z art. 18, art. 32 ust. 1 i art. 71
ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 27 PrawDziecK.
W świetle tych orzeczeń TK, jeżeli w wychowywaniu dziecka bierze udział tylko jeden biologiczny rodzic, to
zawarty później przez tego rodzica związek małżeński, nie ma znaczenia dla uznania go za „osobę samotnie
wychowującą” swoje dziecko z pierwszego małżeństwa, które ustało na skutek rozwodu lub śmierci
małżonka (żony). Orzecznictwo sądów administracyjnych przyjmuje zatem zgodnie, że osobą samotnie
wychowującą dziecko w rozumieniu art. 3 pkt 17a ŚwRodzU jest każdy rodzic, który wychowuje swoje dziecko bez
udziału drugiego rodzica tego dziecka, nawet jeśli ten pierwszy rodzic zawarł ponownie związek małżeński (zob. np.
wyrok NSA z 10.7.2020 r., I OSK 3084/19, 
; wyrok NSA z 21.3.2019 r., I OSK 3418/18, 
; wyrok NSA
z 8.11.2018 r., I OSK 1083/18, 
; wyrok NSA z 12.10.2016 r., I OSK 354/15, 
; wyrok NSA z 7.6.2013 r.,
I OSK 2162/12, 
).
WSA wskazał także dodatkowe przesłanki prawnosystemowe, które przesądzają o zasadności przyjętego sposobu
wykładni art. 3 pkt 17a ŚwRodzU. Przede wszystkim należy zauważyć, że powyższy przepis wyraźnie odwołuje się
do prawnorodzinnej kategorii „wychowania dziecka”.
Zgodnie z art. 95 § 1 w zw. z art. 92 i art. 93 § 1 KRO władza rodzicielska nad dzieckiem aż do uzyskania przez nie
pełnoletności przysługuje co do zasady jego rodzicom, obejmując w szczególności prawo i obowiązek rodziców do
wychowywania dziecka. Z przepisów tych wynika, że osobą wychowującą dziecko jest zasadniczo jego naturalny
rodzic. Nie jest natomiast w sensie prawnym osobą wychowującą dziecko mąż matki albo żona ojca, niebędący
rodzicami tego dziecka, chyba że osoby te przysposobią dziecko drugiego małżonka (art. 1211 KRO).
W świetle treści art. 3 pkt 17a ŚwRodzU w zw. z art. 95 § 1 w zw. z art. 92 i art. 93 § 1 KRO osobą samotnie
wychowującej dziecko jest więc także rodzic dziecka, który zawarł ponownie związek małżeński po ustaniu
małżeństwa z drugim z rodziców, jednak jego nowemu małżonkowi nie przysługują względem tego dziecka
prawa rodzicielskie wynikające z przysposobienia. Jeżeli natomiast – zgodnie z treścią art. 3 pkt 17a ŚwRodzU –
rodzic dziecka będący osobą stanu wolnego (panną, kawalerem, wdową, wdowcem, osobą rozwiedzioną) albo osobę
pozostającą w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, wychowuje wspólnie co najmniej jedno dziecko
z jego rodzicem (niepozbawionym praw rodzicielskich), to osoba ta nie jest osobą samotnie wychowującą dziecko.




Komentarz
W omawianym orzeczeniu WSA dokonał wykładni pojęcia „osoba samotnie wychowująca dziecka” dla potrzeb
przepisów o świadczeniach rodzinnych, z uwzględnieniem przepisów KRO. Pojęcie to – także we wcześniejszych
orzeczeniach sądów administracyjnych – powiązano z faktem posiadania praw rodzicielskich i obowiązkiem
wychowywania dziecka. Decydujące znaczenia dla przyznania praw do świadczeń rodzinnych mają więzi biologiczne
(albo prawne na ten kształt ustalone) pomiędzy dzieckiem a rodzicem, nie zaś okoliczność czy małżonek jednego
z rodziców jest osobą, z którą na co dzień dziecko się wychowuje.

Wyrok WSA w Rzeszowie z 19.1.2021 r., II SA/Rz 1052/20,