Sejm przyjął ustawę o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o Krajowej
Administracji Skarbowej. Nowelizacja przepisów ustawy z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 282 ze zm.; dalej: OchrZabU) dotyczy penalizacji nielegalnego
wprowadzenia na obszar Rzeczypospolitej Polskiej dóbr kultury pochodzących z państw niebędących
członkami Unii Europejskiej.
• Zgodnie z brzmieniem przepisów nowego art. 108a OchrZabU za nielegalny wwóz na terytorium Polski dóbr kultury
z państw spoza Unii Europejskiej grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.
• Omawiane zmiany wejdą w życie 14 dni po ogłoszeniu nowelizacji.
Sankcje za nielegalny przywóz dóbr kultury
Zmiany w OchrZabU wiążą się z koniecznością wdrożenia do polskiego prawa przepisów rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady 2019/880 z 17.4.2019 r. w sprawie wprowadzania i przywozu dóbr kultury (Dz.Urz. UE L z 2019
r. Nr 151, s. 1, dalej: rozporządzenie 2019/880/UE). Obowiązek ten wynika z art. 11 rozporządzenia 2019/880/UE
i dotyczy ustanowienia przepisów dotyczących sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszeń przepisów
rozporządzenia 2019/880/UE. Reguluje ono warunki wprowadzania dóbr kultury oraz warunki i procedury przywozu
dóbr kultury w celu ochrony dziedzictwa kulturowego ludzkości oraz zapobiegania nielegalnemu handlowi dobrami
kultury, w szczególności w przypadku gdy taki nielegalny handel mógłby przyczynić się do finansowania terroryzmu.
Ma ono zastosowanie do dóbr kultury, rozumianych jako każdy przedmiot, który ma znaczenie dla archeologii,
prehistorii, historii, literatury, sztuki lub nauki, które powstały lub zostały odkryte poza obszarem celnym Unii
Europejskiej.
Wykaz dóbr kultury objętych zakazem wwozu
Zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia 2019/880/UE wprowadzanie dóbr kultury, które zostały wyprowadzone
z terytorium państwa, w którym powstały lub zostały odkryte, z naruszeniem przepisów ustawowych i wykonawczych
tego kraju jest zabronione. Dokładny wykaz dóbr kultury objętych tym zakazem zawiera część A Załącznika do
rozporządzenia 2019/880/UE. Wymienia on m.in. takie dobra kultury jak rzadkie kolekcje i okazy zoologiczne,
botaniczne, mineralogiczne i anatomiczne oraz przedmioty o wartości paleontologicznej, dobra związane z historią,
w tym historią nauki i techniki, historią wojskowości i historią społeczną, z życiem krajowych przywódców, myślicieli,
naukowców i artystów oraz z ważnymi dla danego kraju wydarzeniami, antyki mające ponad sto lat, takie jak
inskrypcje, monety i grawerowane pieczęci, rzadkie manuskrypty, stare książki, dokumenty i publikacje
o szczególnym znaczeniu (historycznym, artystycznym, naukowym, literackim itp.), pojedynczo lub w zbiorach,
znaczki pocztowe i skarbowe czy też artykuły meblarskie mające ponad sto lat i dawne instrumenty muzyczne lub
przedmioty pochodzące z wykopalisk archeologicznych (w tym legalnych i nielegalnych) lub z odkryć
archeologicznych na lądzie lub pod wodą.
Kary za nielegalny wwóz dóbr kultury na terytorium Polski
W związku z powyższym, omawiana nowelizacja OchrZabU obejmuje penalizacją nielegalne wprowadzenia na
obszar Rzeczypospolitej Polskiej dóbr kultury pochodzących z państw niebędących członkami Unii Europejskiej.
Przepisy OchrZabU zostaną uzupełnione o nowy przepis art. 108a OchrZabU, zgodnie z którym osoba, która
wprowadza na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dobro kultury określone w części A Załącznika do rozporządzenia
2019/880/UE, wyprowadzone z terytorium państwa niebędącego państwem członkowskim Unii Europejskiej,
w którym dobro kultury powstało lub zostało odkryte, z naruszeniem przepisów ustawowych lub wykonawczych tego
państwa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Przepis ten dopuszcza,
w sytuacji, gdy waga nielegalnego wwozu dobra kultury jest drobniejsza, zastosowanie kary grzywny. Ma to być
pewien rodzaj uprzywilejowanego nielegalnego wwozu dobra kultury określony jako wypadek mniejszej wagi,
zagrożony wspomnianą grzywną. Ustawodawca zdecydował w ten sposób, że kwalifikacja prawna czynów może być
różna w zależności od stopnia jego naganności. Decydujące mogą być m.in. wartość przedmiotu zamachu (zarówno
w znaczeniu materialnym jak i niematerialnym) jak i okoliczności popełnienia czynu decydujące o jego społecznej
szkodliwości (np. rodzaj naruszonych przepisów w państwie wywozu).
Przepadek dóbr kultury





Wspomniany przepis art. 108a OchrZabU przewiduje także możliwość orzeczenia przepadku dóbr kultury będących
przedmiotem przestępstwa.
Powyższe zmiany pociągają za sobą konieczność zmiany przepisów ustawy z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji
Skarbowej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 422 ze zm.; dalej: KASU), poprzez konieczność rozszerzenia zawartych w art. 33
KASU kompetencji naczelników urzędów celno-skarbowych o rozpoznawanie, wykrywanie i zwalczanie przestępstwa
penalizowanego w projektowanym art. 108a OchrZabU.