Wchodząca w życie 16.6.2021 r. ustawa z 21.1.2021 r. o służbie zagranicznej (Dz.U. z 2021 r. poz. 464 ze zm.
dalej: SłużbaZagrU) całkowicie zastąpi brzmienie ustawy z 27.7.2001 r. (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1854, dalej:
SłużbaZagrU01) niwelując, zdaniem legislatora, utrzymujący się dotychczas efekt hybryby prawnej, z jednej
strony zakorzeniony systemowo w czasach PRL, z drugiej uwzględniający elementy służby dyplomatyczno –
konsularnej właściwe dla procesu transformacji. Konieczność przemodelowania struktury zagranicznej
uzasadnia się jej archaicznym charakterem oraz regulacjami opartymi na nieprzystającym do obecnych
realiów akcie prawnym.
• SłużbaZagrU ma ściśle rozgraniczyć czynnik polityczny i urzędniczy poprzez m.in.: określenie jasnych kryteriów
awansu i zasad nominacji dyplomatów, powołanie ciała – Konwentu Służby Zagranicznej władnego do wyboru
ambasadorów czy utworzenia odrębnego od korpusu służby cywilnej stanowiska – Szefa Służby Zagranicznej.
• Nowelizacją umożliwiono także dostęp do aparatu zagranicznego specjalistom, dotychczas niepełniącym służby
w sektorze Służby Zagranicznej, stawiając na piedestał ich faktyczne, międzynarodowe doświadczenie
i umiejętności, przedkładane nad obecny wymóg ukończenia aplikacji dyplomatyczno – konsularnej w ramach
rocznego kursu w Akademii Dyplomatycznej.
• Wprowadzono także regulacje mające na celu ochronę prawną tajemnicy dyplomatycznej oraz objęto dyplomatów
m.in. zakazem do publicznego manifestowania swoich poglądów politycznych.




Szef Służby Zagranicznej
Mocą art. 9 ust. 1 SłużbaZagrU utworzono stanowisko Szefa Służby Zagranicznej – urzędu odrębnego od dyrektora
generalnego wzorowanego na pozycji Szefa Służby Cywilnej podlegającego ministrowi spraw zagranicznych. W jego
kompetencjach pozostawać będą uprawnienia nadzorujące, a zatem zarządzanie zasobami ludzkimi w służbie
zagranicznej, mające jednocześnie umacniać takie pryncypia jak: profesjonalizm, tworzenie jasnych kryteriów
sukcesu i awansu oraz inne: planowanie i organizacja szkoleń czy kierowanie Akademią Dyplomatyczną. Tym, co ma
odróżnić Szefa Służby Zagranicznej od dyrektora generalnego urzędu to przekazanie mu czynności
separatystycznych od tych typowo związanych z zakresem prawa pracy, zapewnianiem funkcjonowania i ciągłości
pracy urzędu, warunków jego działania czy organizacją pracy.
Stopnie dyplomatyczne
Korektę stopni dyplomatycznych w służbie zagranicznej wprowadzono art. 28 ust. 1 SłużbaZagrU. Ambasador,
minister pełnomocny, radca-minister, I radca, radca, I sekretarz, II sekretarz, III sekretarz oraz attaché stanowić będą
zamknięty katalog tytułów. Novum polega na ustanowieniu tytułu ministra pełnomocnego – najwyższego szczebla
w karierze dyplomatycznej. Ukoronowaniem ścieżki zawodowej w aparacie zagranicznym nie będzie zatem, jak
dotąd, ambasador. Co więcej, nomenklaturę tego stopnia zarezerwowano jedynie dla ambasadorów mianowanych
przez ministra spraw zagranicznych, przedstawicieli RP na czas pełnienia tej funkcji na placówce zagranicznej.
O miano ministra pełnomocnego będzie zaś mógł ubiegać się dyplomata zawodowy, który wykonywał obowiązki
członka personelu dyplomatyczno – konsularnego w placówkach zagranicznych lub w instytucjach
międzynarodowych lub w co najmniej dwóch placówkach zagranicznych przez okres trwający łącznie co najmniej 8
lat, jeśli kierował placówką zagraniczną przez okres co najmniej 4 lat oraz co najmniej dwukrotnie pełnił funkcje
kierownicze w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zagranicznych. Najniższy stopień wciąż stanowi
attaché przyznawany członkowi, który ukończył aplikację oraz złożył egzamin dyplomatyczno – konsularny
z wynikiem pozytywnym. Ustawa dookreśla także szczegółowe kryteria nadawania stopni członkom korpusu służby
cywilnej zatrudnionym w urzędzie na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo mianowania w służbie
cywilnej mając na względzie ich doświadczenie, wykształcenie czy znajomość języków obcych.
Konwent Służby Zagranicznej
Tytuł ambasadora jest jedynym, którego nadania nie czyni Szef Służby Zagranicznej oraz względem którego nie
stosuje się ustawowych kryteriów w postaci wymogu stażu w służbie zagranicznej, jej przebiegu czy posiadanych
kwalifikacji zawodowych. Ambasadorem powinna być osoba, której doświadczenie zawodowe, życiowe, publiczne
czy naukowe odpowiada potrzebom realizacji polityki państwa polskiego w danym kraju w danym czasie, niezależnie
czy wywodzi się ona ze świata biznesu, nauki czy polityki. Zważywszy na konieczność rzetelnego wyboru



przedstawicieli dyplomatycznych w oparciu o transparentne zasady, legislator mocą ustawy powołał Konwent Służby
Zagranicznej (art. 39 ust. 4 SłużbaZagrU), którego rolą będzie ocena kandydatów do objęcia funkcji ambasadora,
zarówno w państwie przyjmującym, jak i działającego przy organizacji międzynarodowej. Ma to pozwolić na
ukonstytuowanie zobiektywizowanych zasad naboru oraz umocnić przejrzystość w powołaniu tego nominata.
Tajemnica dyplomatyczna
Pod pojęciem tajemnicy dyplomatycznej chronioną prawnie, ustawodawca zawarł informacje, dane oraz wiedzę,
niestanowiące informacji niejawnych w rozumieniu ustawy z 5.8.2010 r. o ochronie informacji niejawnych (t.j. Dz.U.
z 2019 r. poz. 742, dalej: OchrInfU), z którymi członek służby zagranicznej zapoznał się w związku z pełnieniem
obowiązków i które ze względu na dobro służby zagranicznej mogły być udostępnione wyłącznie osobom do tego
uprawnionym, a ich ujawnienie mogłoby szkodzić polityce zagranicznej RP i naruszać jej wizerunek międzynarodowy
(art. 7 ust. 11 SłużbaZagrU).
Obowiązki nałożone na dyplomatów
Osoby pozostające w strukturach aparatu dyplomatyczno – konsularnego nie mogą manifestować publicznie swoich
poglądów politycznych, uczestniczyć w strajku lub akcji protestacyjnej zakłócającej normalne funkcjonowanie urzędu,
a wszelkie działania umotywowane muszą być realizacją priorytetów państwa, z całkowitym wyłączeniem
partykularnych pobudek. W celu ścisłej separacji komponentów politycznych i urzędniczych, legislator wyeksponował
niemożliwość łączenia zatrudnienia w systemie zagranicznym z mandatem posła, senatora lub ze sprawowaniem
funkcji w organach jednostek samorządu terytorialnego. Dyplomata ma ponadto zakaz uczestnictwa w tworzeniu
partii politycznej i pozostawania jego członkiem czy też pełnienia funkcji w związkach zawodowych. Zobligowany jest
również do niepodejmowania pracy ani niewykonywania zadań na rzecz lub w urzędach administracji obcego
państwa, chyba że do owego przydziału został skierowany przez Szefa Służby Zagranicznej (art. 16 ust. 2
SłużbaZagrU).
Otwarcie drogi nowym specjalistom
Zgodnie z uzasadnieniem do projektu (druk sejmowy nr 877), służba zagraniczna winna skupiać specjalistów
doświadczonych w środowisku międzynarodowym – wymóg w postaci ukończenia Aplikacji Dyplomatycznej nie jest
dostatecznym wyznacznikiem wiedzy i umiejętności, a przy tym odmawia wielu młodym i energicznym ludziom prawa
dostępu do aparatu zagranicznego. Decydowanie się na naukę w jej ramach dla wielu miałoby stanowić zawodowe
uwstecznienie. Nowelizacja umożliwia zwolnienie z wymogu ukończenia aplikacji dyplomatyczno-konsularnej lub
seminarium dyplomatyczno-konsularnego osobom, których doświadczenie gwarantuje fachowe wykonywanie
obowiązków członka zawodowej służby zagranicznej.