NSA uchylił uchwały KRS
Kategoria: Prawo administracyjne
Tematyka: Krajowa Rada Sądownictwa, NSA, Sąd Najwyższy, powołanie sędziów, TSUE, niezależność sądów, standardy unijne, konstytucyjne
Obecna Krajowa Rada Sądownictwa została skrytykowana za brak niezależności od władzy wykonawczej i ustawodawczej przy powoływaniu sędziów. Naczelny Sąd Administracyjny uchylił uchwały KRS dotyczące powołania sędziów Sądu Najwyższego, co skutkowało pytaniem prejudycjalnym do TSUE. Decyzje NSA były rezultatem wyroku TSUE, który nakazał przestrzeganie standardów unijnych i konstytucyjnych w procesie powoływania sędziów.
Obecna Krajowa Rada Sądownictwa nie daje wystarczających gwarancji niezależności od organów władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej w procedurze powoływania sędziów. Stopień jej zależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej przy wykonywaniu powierzonych KRS zadań jest zaś na tyle wysoki, że nie może on być bez znaczenia dla oceny spełniania przez wyłonionych przez nią sędziów obiektywnych wymogów niezawisłości i bezstronności wynikających z art. 47 Karty Praw Podstawowych – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny. Brak możliwości odwołania w sprawach powołań na stanowisko sędziego SN Kilku kandydatów do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego w Izbie Cywilnej i Izbie Karnej w 2018 r. zaskarżyło uchwały Krajowej Rady Sądownictwa, w których przedstawiono określone osoby Prezydentowi RP z wnioskiem o ich powołanie do pełnienia urzędu oraz postanowiono nie przedstawiać pozostałych kandydatur. W związku z tymi postępowaniami Naczelny Sąd Administracyjny przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytania prejudycjalne (zob. postanowienie NSA z 21.11.2018 r., II GOK 2/18, i postanowienie NSA z 26.6.2019 r., II GOK 2/18, ). 25.3.2019 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z art. 184 Konstytucji RP art. 44 ust. 1a ustawy z 12.5.2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (aktualnie t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 269; dalej: KrRadSądU), który pierwotnie stanowił podstawę kognicji NSA, wskazując jednocześnie na konieczność zakończenia wszelkich postępowań prowadzonych na podstawie tego przepisu w związku z utratą mocy obowiązującej (zob. wyrok TK z 25.3.2019 r., K 12/18, ). Ustawą z 26.4.2019 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 914) zmieniono art. 44 ust. 1 KrRadSądU w ten sposób, że odwołanie nie przysługuje już w sprawach indywidualnych dotyczących powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego SN. Na mocy art. 3 ustawy nowelizującej postępowania w sprawach odwołań od uchwał KRS w sprawach indywidualnych dotyczących powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego SN, wszczęte i niezakończone przed dniem jej wejścia w życie, podlegają umorzeniu z mocy prawa. Po wydaniu przez TSUE wyroku (zob. wyrok TSUE z 2.3.2021 r., C-824/18, , Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżone uchwały w punkcie dotyczącym przedstawienia kandydatów w całości oraz w punkcie dotyczącym nieprzedstawienia określonych osób w stosunku do skarżących oraz umorzył postępowanie przed KRS w tym zakresie. W uzasadnieniu stwierdzono, że istota orzeczenia TSUE odnosiła się do zagadnienia dotyczącego zachowania unijnych wymogów zapewnienia prawa do sądu oraz istnienia efektywnej ochrony sądowej w postępowaniach wywołanych odwołaniami wniesionymi od uchwał KRS, zaś wykładnia prawa zawarta w wyroku TSUE wiąże każdy sąd w Polsce – jako sąd unijny – oraz każdy organ władzy państwowej. Podkreślono też, że prawo do sądu oraz efektywnej ochrony sądowej stanowi wartość prawnie chronioną w polskim porządku prawnym (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), jak i w porządku prawnomiędzynarodowym – art. 6 i art. 13 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284). Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że pomimo wskazanego wyżej orzeczenia TK oraz treści ustawy nowelizującej jest właściwy w rozpatrywanych sprawach i jego kognicja nie ustała oraz że nie jest pozbawiony prawa do przeprowadzenia kontroli zgodności z prawem zaskarżonej uchwały przy uwzględnieniu wyroku TSUE. Zamknięcie drogi sądowej w sprawach indywidualnych dotyczących powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego SN, w tym także w sprawach już zawisłych przed NSA, nie jest zgodne ze standardem unijnym oraz korespondującym z nim standardem konstytucyjnym i konwencyjnym. W rezultacie zasada pierwszeństwa prawa unijnego wymaga pominięcia art. 3 ustawy nowelizującej, jego celem jest bowiem pozbawienie skuteczności pytania prejudycjalnego i uchylenie obowiązku wykonania przez NSA wyroku TSUE. W uzasadnieniu wyroków wyjaśniono, że sąd, który może w określonych wypadkach orzekać o kwestiach związanych ze stosowaniem lub wykładnią prawa Unii, aby mógł odpowiadać oczekiwaniom skutecznej ochrony sądowej wyznaczonym standardem niezależności i bezstronności, musi być kształtowany w sposób zapewniający, że KRS jako organ inicjujący proces kształtowania tego sądu, jest w wystarczającym stopniu niezależny od władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz w sposób zapewniający efektywną sądową kontrolę prawidłowości procesu kształtowania sądu. Zasady sposobu powoływania sądu – mianowania sędziów stanowią istotny element systemu gwarancji niezawisłości i niezależności. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że obecna KRS nie daje wystarczających gwarancji niezależności od organów władzy ustawodawczej oraz władzy wykonawczej w procedurze powoływania sędziów. Zasady i tryb kreowania składu personalnego KRS były wyraźnie motywowane intencją poddania jej swoistego rodzaju kurateli władzy wykonawczej, a tym samym większości parlamentarnej. Tak kształtowany skład KRS uniemożliwia efektywne realizowanie przez nią jej podstawowej funkcji, czyli strzeżenie niezależności sądów i niezawisłości sędziów, co powoduje wysokie ryzyko rozstrzygania postępowań konkursowych w sposób niekorespondujący z potrzebą uwzględniania dobra wymiaru sprawiedliwości oraz kryteriów obiektywności i rzetelności, których zachowaniu nie sprzyjało również tempo prac związanych z oceną kandydatur. Podkreślono też, że uchwały zostały świadomie przekazane przez KRS Kancelarii Prezydenta RP pomimo wniesienia przez skarżących odwołań, a więc w sytuacji wszczęcia i nie zakończenia procesu sądowej kontroli tych aktów oraz udzielenia ochrony tymczasowej w postaci wstrzymania ich wykonania. Uznając odwołania za zasadne, Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że zgodnie z art. 144 ust. 2 Konstytucji RP, każdy akt urzędowy głowy państwa niebędący prerogatywą wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Z tego powodu dokonanie przez Prezydenta RP, bez kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, obwieszczenia z 24.5.2018 r. o wolnych stanowiskach sędziego w Sądzie Najwyższym (M.P. z 2018 r. poz. 633) dotknięte było tego rodzaju wadliwością, która nie mogła spowodować uruchomienia niewadliwego postępowania zmierzającego do obsadzenia stanowisk sędziowskich w SN. W uzasadnieniu wyroku zastrzeżono jednak, skutki wydanego w sprawie orzeczenia nie odnoszą się do ustrojowej ważności oraz skuteczności prezydenckich aktów powołań na urząd sędziego SN dokonanych na podstawie rekomendacji przedstawionych przez KRS kontrolowaną uchwałą. W aktualnym stanie prawnym akty te bowiem, nie podlegają sądowej weryfikacji i nie są wzruszalne. Wyroki NSA: z 6.5.2021 r., II GOK 2/18, , II GOK 3/18, , II GOK 5/18, II GOK 6/18, II GOK 7/18, ; z 13.5.2021 r., II GOK 4/18
Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził brak niezależności KRS od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Uchwały KRS zostały uchylone w wyniku decyzji NSA opartej na wyroku TSUE. NSA uznał, że zamknięcie drogi sądowej w sprawach powołania sędziów SN nie jest zgodne ze standardami unijnymi i konstytucyjnymi.