Dopuszczalne przepisami szczególnymi, tj. ustawowymi regulacjami dotyczącymi stanu epidemii COVID-19,
odstępstwo od rozprawy sądu administracyjnego na rzecz posiedzenia niejawnego może nastąpić jedynie
z zachowaniem wymogów rzetelnego procesu sądowego, w tym w szczególności uprawnienia do
przedstawienia przez stronę postępowania swojego stanowiska w sprawie (gwarancja prawa do obrony).
Postępowanie przed WSA
Wyrokiem z 17.6.2020 r. WSA w Rzeszowie, II SA/Rz 219/20, 
 na posiedzeniu niejawnym oddalił skargę (...)
sp. z o.o. w L. (dalej: Skarżąca) na decyzję Okręgowego Inspektora Pracy w R. w przedmiocie nakazu umieszczenia
pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze. Na powyższą decyzję Skarżąca złożyła skargę drogą elektroniczną wskazując, że pełny tekst skargi
znajduje się w załączniku, który nie został do niej jednak dołączony. Także ww. wyrok został zaskarżony przez
Skarżącą, która zarzuciła mu naruszenie: (1) art. 49 § 1 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325, dalej: PostAdmU) w zw. z art. 57 § 1 pkt 3 PostAdmU, poprzez brak
wezwania do usunięcia braku formalnego skargi polegającego na braku określenia naruszonego prawa lub interesu
prawnego strony, a także (2) art. 15zzs4 ust. 3 ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych
z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem C0VID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi
sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1842 ze zm., dalej: KoronawirusU), poprzez przekazanie sprawy na
posiedzenie niejawne pomimo braku przesłanek ku temu, a także poinformowanie o tym Skarżącej w sposób
uniemożliwiający jej udział w postępowaniu, co w konsekwencji doprowadziło do nieważność postępowania z uwagi
na pozbawienie strony możliwości obrony swoich praw.
Stanowisko NSA
NSA wskazał, że zarówno zarzuty skargi kasacyjnej, jak i przedstawiona argumentacja zmierzają do podważenia
prawidłowości sposobu prowadzenia postępowania przez WSA w Rzeszowie, wywodząc, że w sprawie doszło m.in.
do najdalej idącego naruszenia przepisów postępowania, a mianowicie nieważności postępowania ze względu na
pozbawienie strony możliwości obrony swoich praw, poprzez rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym.
Analizując tak przedstawiony problem NSA stwierdził, że sprawa została wyznaczona do rozpoznania przez WSA
w Rzeszowie na rozprawę. Z uwagi jednak na ogłoszenie stanu epidemii, a także związane z tym ograniczenia
i wymogi w zakresie podejmowania działań zmierzających do eliminowania nadmiernego zagrożenia dla zdrowia
osób uczestniczących w czynnościach sądowych sprawa została skierowana do rozpoznania na posiedzenie
niejawne 17.6.2020 r. Podstawą prawną ww. zarządzenia był art. 15zzs 4 ust. 3 KoronawirusU, zgodnie z którym
przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za
konieczne, a przeprowadzenie wymaganej przez ustawę rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla
zdrowia osób w niej uczestniczących i nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim
przekazem obrazu i dźwięku. Przepis ten należy traktować jako szczególny w rozumieniu art. 10 PostAdmU i art. 90
§ 1 PostAdmU. Prawo do publicznej rozprawy nie ma bowiem charakteru absolutnego i może podlegać ograniczeniu,
w tym także ze względu na art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, w którym jest mowa o ograniczeniach w zakresie
korzystania z konstytucyjnych wolności i praw, gdy jest to unormowane w ustawie oraz tylko wtedy, gdy jest to
konieczne w demokratycznym państwie m.in. dla ochrony zdrowia. Nie ulega wątpliwości, że celem stosowania
konstrukcji przewidzianych przez KoronawirusU jest m.in. ochrona życia i zdrowia ludzkiego w związku
z zapobieganiem i zwalczaniem zakażenia wirusem COVID-19, a w obecnym stanie faktycznym istnieją okoliczności,
które w stanie pandemii, w pełni nakazują uwzględnianie rozwiązań KoronawirusU w praktyce działania organów
wymiaru sprawiedliwości (uchwała 7 sędziów NSA z 30.11.2020 r. II OPS 6/19, 
). NSA zwrócił uwagę, że
z perspektywy zachowania prawa do rzetelnego procesu sądowego najistotniejsze jest zachowanie uprawnienia do
przedstawienia przez stronę stanowiska w sprawie (gwarancja prawa do obrony). Dopuszczalne przepisami
szczególnymi odstępstwo od posiedzenia jawnego sądu administracyjnego na rzecz formy niejawnej winno zatem
następować z zachowaniem wymogów rzetelnego procesu sądowego. Do takich należy obowiązek zawiadomienia
strony o terminie posiedzenia jawnego na co najmniej siedem dni przed terminem posiedzenia, z uwzględnieniem
przypadków pilnych (art. 91 § 2 PostAdmU), zaś przeprowadzenie rozprawy z naruszeniem art. 91 § 2 PostAdmU
może stanowić przesłankę nieważności, określoną w art. 183 § 2 pkt 5 PostAdmU (pozbawienie strony możliwości
obrony swych praw) lub w art. 174 pkt 2 PostAdmU (naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy). Brak zawiadomienia o terminie posiedzenia jawnego z reguły prowadzi do pozbawienia
strony możności obrony swych praw (wyrok NSA z 15.5.2019 r. II OSK 1627/17, 
).



NSA zauważył, że prawo do rzetelnego procesu sądowego w świetle art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności (t.j. Dz.U. z 1993 r. poz. 284, dalej: EKPCz) obejmuje prawo stron do przedstawienia uwag
mających ich zdaniem znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Celem EKPCz nie jest gwarantowanie praw
teoretycznych lub iluzorycznych, ale rzeczywistych i skutecznych. Prawo to jest skuteczne tylko w razie faktycznego
wysłuchania ich przez sąd, a więc właściwego uwzględnienia. Z art. 6 EKPCz wynika obowiązek sądu właściwego
zbadania przedstawionych wniosków, argumentów i dowodów, bez przesądzania ich znaczenia dla rozstrzygnięcia
sprawy.
Wskazując na powyższe, należało ocenić, czy pomimo uprawnionego skierowania sprawy do jej rozpoznania na
posiedzeniu niejawnym z uwagi na ogłoszony stan epidemii, Skarżąca zachowała swoje uprawnienia w toku
postępowania przed WSA w Rzeszowie, przede wszystkim przedstawienia stanowiska w sprawie. Dopuszczalne
przepisami szczególnymi odstępstwo od rozpoznania sprawy przez sąd administracyjny na posiedzeniu jawnym na
rzecz posiedzenia niejawnego powinno następować z zachowaniem standardu ochrony praw stron i uczestników,
jakim jest powiadomienie ich o zmianie trybu rozpoznania sprawy i umożliwienie pisemnego zajęcia stanowiska
w sprawie w określonym terminie. NSA stwierdził, że zarządzenie o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne,
wskazujące jednocześnie możliwość wypowiedzenia się w sprawie „do momentu rozpoczęcia posiedzenia (decyduje
data wpływu pisma do Sądu)” zostało uznane za doręczone pełnomocnikowi Skarżącej 16.6.2020 r., a więc na jeden
dzień przed wyznaczonym posiedzeniem niejawnym. Ta okoliczność pozwala stwierdzić, że zostały naruszone
uprawnienia Skarżącej do wypowiedzenia się w sprawie. Skoro art. 91 § 2 PostAdmU obliguje sąd do powiadomienia
strony o terminie rozprawy przynajmniej na siedem dni przed rozprawą, to podobnie w sytuacji wyznaczenia
posiedzenia niejawnego w miejsce wcześniejszej rozprawy strona powinna uzyskać przynajmniej taki czas na
wypowiedzenie się w sprawie w sposób pisemny.
W okolicznościach sprawy pełnomocnik Skarżącej w piśmie wniesionym w formie dokumentu elektronicznego,
zatytułowanym „Skarga” zaskarżył decyzję zaznaczając w jej treści, że „pełny tekst skargi jest w załączeniu”.
Wskazane pismo nie zawierało jednak załącznika, a jego analiza nie pozwalała przyjąć, że mogło ono stanowić
wolną od wad formalnych skargę, chociażby z tego względu, że nie zawierało ani osnowy wniosku, ani oświadczenia
strony (art. 46 § 1 pkt 3 PostAdmU). Słusznie zwróciła uwagę Skarżąca, że w takiej sytuacji WSA w Rzeszowie,
przed rozpoznaniem skargi, winien wezwać ją do uzupełnienia braków formalnych.
Niezależnie jednak od powyższego, stwierdzić trzeba, że brak w aktach sprawy treści skargi i zbyt późne
powiadomienie Skarżącej o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne w efekcie uniemożliwiło jej przedstawienie
stanowiska w sprawie. WSA w Rzeszowie dokonał natomiast kontroli zaskarżonej decyzji i wydał niekorzystne dla
Skarżącej rozstrzygnięcie bez poznania motywów wniesienia skargi. Tym samym gwarancje procesowe Skarżącej
w postępowaniu okazały się iluzoryczne, a ona sama pozbawiona możliwości obrony swoich praw (art. 183 § 2 pkt 5
PostAdmU). Bez znaczenia pozostaje przy tym fakt, że Skarżąca była reprezentowana przez adwokata, bowiem
analizowane przepisy, dotyczące braków formalnych skargi i skierowania sprawy na posiedzenie niejawne z uwagi
na stan zagrożenia epidemicznego, a przede wszystkim prawo strony do przedstawienia stanowiska w sprawie, nie
ustanawiają dla profesjonalnych pełnomocników wyższych wymagań. Mając powyższe na uwadze, NSA na
podstawie art. 185 § 1 PostAdmU w związku z art. 182 § 2 PostAdmU oraz art. 203 pkt 1 PostAdmU uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę WSA w Rzeszowie do ponownego rozpoznania.

Komentarz
W analizowanym rozstrzygnięciu NSA wypowiedział się na temat praw procesowych strony postępowania
sądowoadministracyjnego i ich gwarancji w aktualnych realiach społecznych, tj. w kontekście obowiązującego na
terytorium Polski stanu epidemii. Uwzględniając powyższe NSA wskazał, że co prawda skierowanie sprawy do
rozpoznania na posiedzeniu niejawnym jest dopuszczalne i uzasadnione względami ochrony życia i zdrowia
ludzkiego w szczególnej sytuacji COVID-19, niemniej jednak taki tryb procedowania nie zwalnia sądu z obowiązku
zachowania pewnych standardów ochrony praw strony postępowania, w tym z obowiązku powiadomienia jej
o zmianie trybu rozpoznania sprawy z zachowaniem siedmiodniowego terminu. Przedmiotowe wymogi nie zostały
zachowane w niniejszej sprawie.

Wyrok NSA z 2.6.2021 r. III OSK 3462/21,